در کتاب قانون مدنی  از ماده ۱۰۳۴ الی ۱۲۳۶ مربوط به مسائل حقوق خانواده است. غیر از قانون مدنی، قانون حمایت خانواده نیز مربوط به مسائل حقوقی خانوادگی است که برای قانون مدنی، مکمل محسوب می شود.

🔻 خواستگاری
این موضوع فقط در ماده ۱۰۳۴ اشاره شده اما قانون گذار تعریف دقیقی از آن نکرده است، لذا در این اوقات به تعریف آن در عرف مراجعه می کنیم.
عرف خواستگاری را زمانی می داند که مردی قصد ازدواج داشته و خود شخصا یا به همراه خانواده اش به دختری پیشنهاد ازدواج می دهد. بدیهی است که آن دختر باید خالی از موانع ازدواج باشد. به طور مثال نمی توان از زنی که شوهر دارد خواستگاری کرد.

🔻 نامزدی
اگر خواستگاری مورد پذیرش دختر قرار گرفت، نامزدی رخ می دهد.نامزدی الزاما نیاز مند وجود یک مراسم یا اهدا هدایا یا رد و بدل کردن حلقه نیست. کافیست اراده آقا توسط خانم مورد پذیرش قرار گیرد.
هنگامی که نامزدی رخ داد، چند سوال مطرح می شود:
- آیا این نامزدی برای طرفین تعهد ایجاد می کند؟ 
- چنانچه این نامزدی به هم خورد، طرفین در برابر هم مسئولیتی دارند یا خیر؟
- درصورت به هم خوردن نامزدی، تکلیف هدایایی که در نامزدی رد و بدل می شود چه خواهد شد؟

🔺برای پاسخ این سوالات باید به قانون مدنی مراجعه کرد.
در ماده ۱۰۳۵ این قانون راجع به نامزدی بیان می کند که :
«وعده‌ی ازدواج ایجاد عُلقِه‌ی زوجیت نمی‌کند اگر چه تمام یا قسمتی از مهریه که بین طرفین برای موقع ازدواج مقرر گردیده پرداخته شده باشد. بنابراین هر یک از زن و مرد، مادام که عقد نکاح جاری نشده می‌تواند از وصلت امتناع کند و طرف دیگر نمی‌تواند به هیچ وجه او را مجبور به ازدواج کرده و یا از جهت صرف امتناع از وصلت، مطالبه‌ی خسارتی نماید.»

🔸نکته حائز اهمیت این است که نامزدی قراردادی است که طرفین به هم قول و وعده ازدواج می دهند اما علقه ی زوجیت و محرمیت ایجاد نمی کند. اگر یکی از نامزدها از ازدواج امتناع نماید، نمی توان از او مطالبه ی خسارتی نمود. بنابراین اعمال حق فسخ نامزدی، از حوقق طرفین است.

🔺 مهم 
اما اصل ۴۰ قانون اساسی مقرر می دارد : اعمال حق خویش نباید ضرر به دیگری برساند.

گاهی اوقات خانواده ی طرف مقابل در مدت زمان نامزدی هزینه کرده و آشنایان را از نزدیکی ازدواج طرفین باخبر کرده است اما یکی از طرفین پس از گذشتن مدت طولانی ای از نامزدی، می گوید پشیمان شده و نمی خواهد ازدواج نماید.

در این مورد قواعد عام مسئولیت مدنی راه را برای مطالبه خسارت از چنین فردی باز گذاشته است.

🔹 خسارات نامزدی
دو نوع خسارت ممکن است در دوران نامزدی اتفاق بیافتد  : مادی و معنوی .
به طور مثال خانم به لحاظ عاطفی هنگام به هم خوردن نامزدی‌، صدمه ی عاطفی ببـیند که نوعی خسارت معنوی محسوب می شود یا بالعکس.

در حقوق ایران و از نظر تئوری خسارات معنوی، قابل مطالبه است اما متاسفانه در عمل، دادگاه ها رویه ی قضایی ثابتی نداشته و بعضا از تعیین خسارت معنوی ممانعت می کنند.

برای خسارات مادی، از شرایط امکان مطالبه خسارات و ضرر نامزدی و بر هم خوردن آن بر اساس ماده ۱۰۳۶ قانون مدنی آن است که تنها مخارج متعارف قابل مطالبه خواهد بود ؛ همچون هزینه اجاره خانه ، دوختن لباس عروسی ، جشن نامزدی در حدود شئون زن و مرد . ولی اگر یکی از نامزدها مخارج غیر متعارفی از قبیل مهمانی های  غیر معمول و یا مسافرت های تفریحی پر خرج و غیره کرده باشد ، امکان مطالبه خسارات ناشی از آن وجود نخواهد داشت.

🔺 استرداد هدایای نامزدی

بر اساس ماده 1037 قانون مدنی " هریک از نامزدها می توانند در صورت به هم خوردن وصلت منظور ، هدایایی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده است مطالبه کند و اگر عین هدایا موجود نباشد ، مستحق قیمت هدایایی خواهد بود که عادتا نگاه داشته می شود ، مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد . " 
حکم این ماده صرفا در خصوص هدایایی است که بین مرحله خواستگاری و انعقاد عقد ازدواج داده می شود ؛ یعنی هدایای دوره نامزدی.

🔸 هدایای نامزدی به دو گروه مصرف شدنی و مصرف نشدنی تقسیم می شوند 

🔺استرداد هدایای مصرف شدنی نامزدی

در فرضی که یکی از نامزدها هدایایی را به دیگری می دهد که این هدایا جزء اموال مصرف شدنی هستند ، فرض بر این است که این اموال را به منظور مصرف کردن و منتفع شدن به طرف مقابل داده است و از آن رو که این اموال عادتا نگاه داشته نمی شوند و به مصرف می رسند ، طبیعی است که نمی توان این هدایا یا قیمت آنها را مطالبه کرد . مثل شیرینی یا میوه و ... . بنابراین، استرداد هدایای مصرف شدنی نامزدی در هیچ موردی نمی تواند مورد درخواست باشد.

🔺استرداد هدایای غیر مصرفی نامزدی

هدایای غیر مصرفی که معمولا نگاهداری می شوند و با یکبار استفاده از بین نمی روند حکم دیگری دارند. از آن رو که این اموال ارزش بیشتری دارند، به منظور راضی کردن دیگری به ازدواج داده شده اند و چون اکنون وعده ازدواج به هم خورده است ، دیگر موجبی برای باقی ماندن هدایا نزد او وجود ندارد . لذا در صورت بر هم خوردن وعده ازدواج ، گیرنده باید آن را برگرداند، مانند حلقه ازدواج . بنابراین، بر طبق این ماده می توان این هدایا را پس گرفت .

در صورتی هم که این اموال نزد او تلف شده باشند و این تلف شدن بخاطر تقصیر نامزد باشد، باید قیمت آن را بپردازد ولی اگر تلف شدن هدیه بخاطر تقصیر او نباشد، مسئولیتی در پرداخت قیمت آن نخواهد داشت.

نکته مهم این است که طرح دعوای استرداد هدایای نامزدی در صلاحیت دادگاه خانواده است که از طریق دادخواست استرداد هدایای نامزدی به عمل می آید .

در حقوق ایران نکاح یک عقد است و همانند سایر عقود برای انعقاد آن شرایطی باید فراهم گردد. در ماده (۱۹۰) قانون مدنی چهار شرط برای صحت کلیه معاملات بیان شده است: قصد و رضای طرفین؛ اهلیت طرفین؛ موضوع معين که مورد معامله باشد؛ و مشروعیت جهت معامله. 
🔻 قصد 
برای اینکه عقد نکاح منعقد شود، زن و مرد باید دارای قصد و رضا باشند. بندرن ماده ۱۹۰ قانون مدنی یکی از شرایط صحت عقد را قصد و رضا عنوان کرده است منظور از قصد این است که زن و مرد در انعقاد عقد نکاح قصد جدی به ازدواج داشته باشند. قصد، مستلزم هوشیاری و آگاهی است، بنابراین کسانی که از روی شوخی چیزی را بیان می کنند یا بدون هوشیاری در حالت مستی یا خواب مطالبی را عنوان می کنند، فاقد قصد واقعی هستند.

🔻رضا
علاوه بر لزوم وجود قصد، طرفین باید به انجام ازدواج رضا داشته باشند؛ یعنی به ازدواج راضی باشند. منظور از «رضا» این نیست که زن و مرد باید از جمیع جهات و از صمیم قلب به انجام ازدواج راضی باشند، بلکه منظور این است که تحت اکراه به انعقاد عقد ازدواج راضی نشده باشند.

🔻اهلیت
مورد مهمی که باید به آن دقت کرد اهلیت و شایستگی برخوردداری از حق از نظر عقلی و سنی است. قانون گذار برای اهلیت در ازدواج سن مشخص کرده و حداقل سن ازدواج  برای پسران ۱۵ سال تمام شمسی و دختران ۱۳سال تمام شمسی است.
🔸 یکی از سوالاتی که در عام مطرح می شود این است که آیا دختران و پسران می توانند قبل از سن مشخص شده ازدواج کنند؟
پاسخ بله است اما شروطی دارد:
ـ با اجازه ولی باشد.
-‌ به مصلحت این اشخاص باشد
- دادگاه اجازه آن را نیز مستقلا بدهد.
🔸 بحث مهم و سوال برانگیز بعدی اجازه ولی در عقد نکاح است؛ آیا خانم ها می توانند بدون اجازه ولی خود نیز اقدام به ازدواج نمایند؟
- خانم برای اولین ازدواج خود نیاز به اجازه ولی دارد.
اما در صورتی که پدر یا جد پدری در محل حاضر نباشند و استیذان از آنها نیز عادتا غیر ممکن بوده باشد یا بهوعلت غیر موجه از ازدواج ممانعت به عمل آورد،  دختر می تواند اقدام به ازدواج نماید. بدین جهت قسمت ذیل ماده ۱۰۴۳ بدین صورت درآمد: وهرگاه پدر یا جد پدری بدون علت موجه از دادن اجازه مضایقه کند، اجازه او ساقط و در این صورت دختر می تواند با معرفی کامل مردی که می خواهد با او ازدواج نماید و شرایط نکاح و مهری که بین آنها قرار داده شده، پس از اخذ اجازه ازدادگاه مدنی خاص به دفتر ازدواج مراجعه و نسبت به ثبت ازدواج اقدام نماید.

مهریه مالی است که از جانب مرد به زن داده می شود و به همین دلیل است که زن از لحظه عقد مالک مهریه می شود و می تواند هر زمان بخواهد آن را مطالبه کند و هرگونه تصرفی را در آن انجام دهد؛ چرا که مهریه در واقع مال زن محسوب می شود.
انواع مهریه اعم است از مهرالمسمّی، مهرالمثل و مهرالمتعه که در ادامه به توضیح آن ها و شرایط تعلق هرکدام به زن خواهیم پرداخت.

🔺 مهر المسمّی 
می توان گفت مهرالمسمّی مال معین و مشخصی است که با توافق زن و شوهر تعیین می شود . در واقع مهرالمسمّی همان مهری است که اکثر افراد به هنگام انعقاد عقد ازدواج درباره آن توافق می کنند و آن را در سند ازدواج ثبت می کنند. 
🔹مهم ترین نکته این است که در صورتی که در زمان عقد، مهرالمسمّی تعیین شده باشد و مرد بخواهد همسر خود را طلاق دهد، دو حالت متصور است :
- اگر طلاق بعد از رابطه زناشویی باشد ، زن مستحق دریافت تمام مهریه است .
- در صورتی که طلاق قبل از رابطه زناشویی اتفاق بیفتد ، زن تنها مستحق نصف مهریه خواهد بود.

🔺 مهر المثل
ممکن است که در زمان عقد دائم ، طرفین مهریه و میزان آن را تعیین نکرده باشند. اما اینکه مهریه به موجب توافق طرفین در زمان انعقاد عقد تعیین نشده باشد، سبب نمی شود که زن حق خود را بابت مطالبه مهریه از دست بدهد و مستحق مهریه نباشد . بر اساس ماده ۱۰۹۳ قانون مدنی « هرگاه مهر در عقد ذکر نشده باشد ... و مرد زن را بعد از نزدیکی طلاق دهد ، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود » . 
بر اساس آنچه ماده فوق مقرر داشته  از مهمترین مواردی که مهرالمثل به زن تعلق می گیرد این است که مهریه تعیین نشده باشد و مرد بعد از وقوع رابطه زناشویی بخواهد همسر خود را طلاق بدهد.
در مواردی که مهریه به موجب عقد تعیین نشده باشد ، میزان مهریه بر حسب عرف و با توجه به وضعیت زن از لحاظ سن ، تحصیلات ، موقعیت خانوادگی و اجتماعی وی ، زیبایی و مواردی از این دست با در نظر گرفتن مقتضیات زمان و محل سکونت وی تعیین می شود، که بررسی این موارد برای تعیین میزان مهرالمثل، از طریق کارشناس رسمی دادگستری انجام خواهد شد.

🔺 مهر المتعه
یکی دیگر از انواع مهریه که در قانون مدنی به آن پرداخته شده است مهرالمتعه می باشد . مطابق ماده ۱۰۹۳ قانون مدنی  هرگاه مهر در عقد ذکر نشده باشد و شوهر قبل از نزدیکی و تعیین مهر، زن خود را طلاق دهد، زن مستحق مهرالمتعه خواهد بود. 
مهرالمتعه مانند مهرالمثل ناظر به مواردی است که مهریه در زمان عقد و در سند ازدواج تعیین نشده باشد.
در تعیین مهرالمتعه که توسط کارشناس رسمی دادگستری صورت می گیرد، سه نکته مد نظر قرار گرفته می شود :
۱. مهریه در زمان عقد تعیین نشده باشد .
۲. رابطه زناشویی بین زوجین رخ نداده باشد .
۳. برخلاف مهر المثل که در تعیین میزان آن به وضعیت زن توجه می شود ، در تعیین مهرالمتعه وضعیت اقتصادی مرد در نظر گرفته می شود.
در آخر توصیه می شود برای تعیین مهریه خود قبل از ازدواج و یا مطالبه آن پس از انحلال عقد نکاح، از وکلای باتجربه کمک بگیرید.